„Czarne Złoto Karpat” to film dokumentalny, który ukaże wieloletnie, historyczno-gospodarcze i społeczne związki Polski i Węgier związane z wydobyciem i transportem ropy naftowej z terenów Polski (Galicji) do Węgier. Jakie są efekty prowadzonej w ostatnich tygodniach kwerendy?
Do stworzenia scenariusza filmu niezbędna była kwerenda oraz pozyskanie danych naukowych, etnograficznych, ikonograficznych i faktograficznych. Zespół projektowy przygotował logistykę i harmonogram rozmów (stacjonarnych i online) z bohaterami oraz przedstawicielami instytucji stanowiących potencjalne źródło materiałów historycznych – takich jak: Muzeum w Nowym Sączu, Okręgowe Muzeum w Tarnowie, Ossolineum.
Eksperci projektu (Piotr Czechowski, Maciej Dominiak, Robert Dul i Mateusz Turczyński) przeprowadzili rozmowy i konsultacje online oraz przygotowali wyjazdy na kwerendy do Łosi, Nowego Sącza, Krakowa, Przemyśla, Tarnowa.
W ostatnich tygodniach przeprowadzono rozmowy z bohaterami przyszłego filmu, zgromadzono ślady niematerialnego dziedzictwa kultury (relacje ustne), przygotowano kwerendy materiałowe (Nowy Sącz, Kraków, Gorlice, Łosie, Nowica, Przemyśl).
W skutek ograniczeń dotyczących przemieszczania się w związku z pandemią Covid-19, kwerendy zagraniczne (rozmowy z Węgierskimi i Słowackimi partnerami) zostały przeprowadzone w postaci wideokonferencji i wywiadów online. Przeprowadzono łączenia online z ekspertami z Bardiejowa (Słowacja), Miszkolca (Węgry), Budapesztu (Węgry), Koszyc (Słowacja).
Na potrzeby scenariusza filmowego przeprowadzono również dokumentację i kwerendę w Archiwum i Bibliotece Ośrodka „Pogranicze” (wykonano zapisy rozmów, przeprowadzono konsultacje). Prace dotyczyły stworzenia opracowania popularno-naukowego, będącego podstawą dokumentacyjną dla powstałego scenariusza filmowego.
Kwerendy i dokumentacje przeprowadzono w następujących lokalizacjach:
Libusza koło Gorlic – Prywatne Muzeum Przemysłu Naftowego w Libuszy
Placówka stanowi przedsięwzięcie byłych pracowników przemysłu naftowego – Anny i Tadeusza Pabisów. Muzeum powstało w 1977 r. Od 2000 r. przy muzeum działa Fundacja Upowszechniania Historii Przemysłu Naftowego w Regionie Gorlicko-Bieckim. Anna Pabis, kurator i właściciel prywatnego muzeum, opowiedziała historię powstania rodzinnego muzeum i izby pamięci oraz działalności swojego niedawno zmarłego męża, pasjonata polskiego i gorlickiego nafciarstwa. Ekipa dokumentująca została zaproszona także do prywatnych przestrzeni domowych państwa Pabisów. Powstały zapisy rozmów oraz dokumentacja fotograficzna.
Gorlice – Skansen Przemysłu Naftowego „Magdalena” w Gorlicach
Skansen powstał na terenie dawnej kopalni „Magdalena” w Gorlicach przy ulicy Lipowej. Został zaprojektowany tak, aby jak najwierniej odtworzyć historię gorlickiego zagłębia przemysłu naftowego. Jest w ciągłej rozbudowie. Poza zapoznaniem z narzędziami i urządzeniami sprzed 100 lat, można się tu pokłonić świętej Barbarze oraz zobaczyć panoramę Beskidu Niskiego z wieży wiertniczej. Ze zrekonstruowanej kopalni (kopanki) „Ćwiartka” sprzed 1880 roku, można wydobyć „czarne złoto”. W skansenie znajduje się także rekonstrukcja samowypływu oleju skalnego, który był gromadzony w tzw. „bęsiorach” lub „łapaczkach”, a następnie zbierany przez łebaka (robotnika naftowego). W części wiertniczej znajduje się szyb z drewnianą wieżą wiertniczo-widokową oraz kuźnia niezbędna dla potrzeb wiercenia, w której ostrzono (klepano) świdry do wiercenia udarowego.
Gorlice – Muzeum PTTK w Gorlicach
Placówka jest prowadzona przez gorlicki Oddział PTTK, a jej patronem jest Ignacy Łukasiewicz. Znajdują się tu zbiory związane z miastem, historią wydobycia na tych terenach ropy naftowej oraz pobytem w Gorlicach Ignacego Łukasiewicza. Na wystawie odtworzono oryginalny alembik aptekarski z początku XIX wieku, służący do destylacji ropy.
Łosie – Muzeum Zagroda Maziarska w Łosiu
To tradycyjna zagroda łemkowska. Graniczy z zabudowaniami z początku XX wieku, w bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się czynna cerkiew greckokatolicka z 1810 roku. Zespół muzealny stanowi przykład łemkowskiej architektury Łosi z końca XIX wieku. Znajduje się tam tzw. „chyża” (chałupa) z 1899 r. i budynki gospodarcze: stodoła oraz spichlerz. Cała wieś położona jest nad potokiem Łosianka – z piękna okolicą i przyrodą beskidzką. Zachowało się w niej wyjątkowo dużo oryginalnych budynków pochodzących zarówno z końca XIX, jak i z pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Zagroda Maziarska – nowy oddział Muzeum „Dwory Karwacjanów i Gładyszów” został otwarty 31 października 2009 r. Po kompleksie muzealnym ekipę oprowadziła dyrektor Klaudia Zbiegień (historyk, etnograf).
Bóbrka – Muzeum im. Józefa Łukasiewicza
Bóbrka, koło Krosna, to jeden z pierwszych kompleksów kopalnictwa naftowego na terenach polskich, dawnej Galicji Zachodniej, założony jeszcze w XIX wieku. W otoczeniu przepięknego lasu bobrzeckiego znajdują się XIX-wieczne kopanki, w których można zobaczyć naturalną ropę naftową czyli „czarne złoto”. Wśród alejek znajdują się unikatowe urządzenia związane z przemysłem naftowym, rafineryjnym i gazowniczym pochodzące z XX wieku. Ekipa udokumentowała pierwszy szyb wydobywczy na kopance „Wiktor” oraz instalacje wiertnicze, m.in.: maszynerie z kołami pasowymi, przekładniami, stare kopanki zabezpieczone drewnianymi stemplami górniczymi, szyby wydobywcze czy trójnogi. Przewodnikiem była dyrektor kopalni Barbara Więckowska.
Zagórzany – Pałac w Zagórzanach rodziny Skrzyńskich
Zabytkowy pałac z XIX wieku został wybudowany przez Tadeusza Skrzyńskiego według projektu Franciszka Marii Lanciego. Położony jest we wsi Zagórzany ok. 6 km od centrum Gorlic. Stanowi jedną z najbardziej reprezentatywnych siedzib neogotyckich w Polsce. Bogata i skomplikowana bryła ożywiona jest przede wszystkim wieżami, basztami i attykami w formie krenelaży. Podłogi wewnątrz pałacu wyłożone są klepkami bukowymi i dębowymi. Budynek wyróżnia bogata dekoracja, fryzy, balkony, portale i obramienia okien.
Kryg – Zagórzany – Sękowa – Pusty Las – Siary – Krosno
W trakcie podróży miedzy muzeami, skansenami i izbami pamięci, ekipa dokumentowała plenery dawnych odkrywkowych pól „oleju skalnego”. Głównymi miejscami spotkań
ze specjalistami w zakresie tematyki dotyczącej ropy naftowej były historyczne miejsca, w których znajdowały się kopalnie i miejsca przeróbki oleju skalnego. Na Pogórzu Karpackim ekipa dokonała kwerendy i analizy lokacji pod kątem realizacji przyszłego filmu dokumentalnego. W trakcie prac ekipa spotkała się również z wójtem wsi Sękowa – panią Małgorzatą Maluch.
Z uwagi na częściowe ograniczenia prac w terenie, w związku z pandemią Covid-19, część kwerend i badań oraz procesu gromadzenia historycznych materiałów, przeprowadzono w sposób zdalny (w formie wywiadów online, elektronicznych transferów danych i wideokonferencji).
***
Projekt „Czarne Złoto Karpat – praca związana z napisaniem scenariusza filmu dokumentalnego.” został zrealizowany ze środków Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. W. Felczaka.
Organizatorem projektu jest Fundacja na Rzecz Niematerialnego Dziedzictwa Kultury w Polsce.